فایل کاربردی شاخص های علم سنجی و انتخاب ژورنال مناسب

 

علم سنجی (Scientometrics )را بررسی جنبه های کمی علوم، تحقیقات و سیاست های علمی تعریف می کنیم.

 مطالعه کمی علوم و فناوری.

 اندازه گیری و تحلیل علم.

ساده ترين تعريفي كه مي توان برای علم سنجی ارائه داد، علم اندازه گيري و تحليل علم است. این علم در روسیه شوروی سابق شکل گرفت، زمانی که برای اولین بار دوبوروف )Dobrev )و کارنوا )Carnova )واژه علم سنجی را به کار بردند.  با وجود فعالیت های بسیار در این حوزه ، تا سال 1969 میلادی حیطه، اهداف و روش های علم سنجی هنوز مشخص نشده بود. در همان زمان بود که (نالیموف )Nalimov )و مولچنکو )Mulchenko )رشته های فرعی علم سنجی و دامنه کار آن را تعیین کردند. انتشار نشریه بین المللی علم سنجی در سال 1978 میلادی به وسیله براون (Braun )گام مهمی در جهت شناخت و توسعه جهانی این علم بود. این نشریه توسط انتشارات الزویر در آمستردام منتشر گردید و آکادمی علوم مجارستان در بوداپست )که یکی از فعال ترین انجمن علمی در این حوزه به شمار می رفت( به طور مداوم مقالاتی در این زمینه به چاپ می رساند. هدف از علم سنجی، ارزیابی فعالیت های علمی- تحقیقاتی در هر گرایش علمی و عوامل موثر در رشد آن میباشد. علم سنجی میتواند عنصری کارآمد و مفید برای مسئولان و برنامه ریزان باشد تا مدیریت منابع مالی و انسانی در این راستا با بالاترین کارآیی انجام پذیرد. علم سنجی علاوه بر سنجش تحقیقات و تولید مقالات علمی، کمک زیادی در ارزیابی و تعیین معیارهای مدیریتی مانند بودجه و بازده دانشگاه ها و مراکز علمی می نماید. اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اصلی : مؤلفان، انتشارات علمي، مراجع و ارجاعات استوار است. به منظور تبیین روند تولید علم و بازدهی پژوهشهای علمی، علم سنجی پس از بررسی این متغیرها، به ارائه ترکیب مناسبی از شاخص های مبتنی بر آنها می پردازد. تحلیل استنادی ، یکی از روش های کتاب سنجی است که به ارزیابی متون علمی براساس شمارش استنادهای تعلق گرفته به متون می پردازد. تحلیل استنادی به خود ارزیابی پژوهشگران کمک می کند و یک محقق با پیگیری استنادها و با پی بردن بر رد یا اثبات ادعاهای خود و دیگران درمورد آثار منتشر شده با پیگیری استنادها می توانند روش های خود را بهبود بخشند. تحلیل استنادی به عنوان یک معیار بسیار مهم علم سنجی مورد استفاده قرار می گیرد. 

علم سنجی مانند کتاب سنجی تنها متکی بر مقاالت علمی نیست. منابع علمی دیگر مانند کتاب ها، پروانه های ثبت اختراع، پایان نامه ها، گزارش های دولتی و ... می توانند مبنای مطالعات علم سنجی قرار بگیرند.

ابزارهای علم سنجی ،  نمایه ها یا پایگاه های استنادی هستند که میان کتاب ها و مقاالت منتشر شده و مقالاتی که به آنها ارجاع می دهند، پیوند ایجاد می کنند. نمايه هاي استنادي معتبر بين المللي همچون موسسه تامسون رویترز )ISI ،)اسکوپوس و گوگل اسکوالر از ابزارهاي علم سنجي محسوب می شوند.

علیرغم گذشت حدود چهل سال از مطرح شدن علم سنجی در جهان، آغاز بحث علم سنجی در ايران به اواسط دهة 1370 باز ميگردد وآثار متعددی از اين حوزه در دهه 1380 منتشر شد. در دهه 1380 ،اهميت پرداختن به بحث علم سنجي و استفاده از اين شيوه براي سنجش ميزان توليد مقالات علمي به دليل افزايش انتشارات علمي و ايجاد پايگاههاي اطلاعاتي براي سازماندهي و انتشار اين منابع، بسيار بيشتر از گذشته شده است. اينك شاهد انتشار روزافزون منابع در حوزه هاي مختلف علمي از يك سو و سنجش ميزان رشد توليدات علمي در راستاي رشد و توسعه علمي كشور با بهره گيري از ابزارهاي نوين سنجش علم ـ علم سنجي ـ از سوي ديگر هستيم. 

شاخص های  سنجش علم 

 

شاخص ضریب تاثیر یا    IF

ضریب تأثیر یا Impact Factor نسبت تعداد استنادهای دریافتی مقالات انتشار یافته در طول یک دوره زمانی خاص را می سنجد. با توجه به اینکه حدود 20% از کل ارجاع ها، به انتشارات دو سال قبل صورت می گیرد، گارفیلد دوره زمانی استناد را دو سال در نظر گرفته است.

فرمول ضریب تاثیر: میزان استنادات به یک مجله مشخص در دوسال تقسیم بر تعداد مقالات منتشر شده در این مجله در طی دو سال

 

 

 

       اچ ایندکس                                                           H_INDEX

 

اچ ایندکس شاخصی است که می‌توان به وسیله آن محققان تأثیرگذار را از آنهایی که صرفاً تعداد زیادی مقاله منتشر کرده‌اند متمایز نمود. این شاخص همچنین برای مقایسه محققانی که دریک حوزه کاری یکسان فعالیت می‌کنند کاربرد دارد. محاسبه اچ ایندکس توسط پایگاه‌های اسکوپوس، آی اس آی و گوگل اسکالر برای مقالات انگلیسی زبان و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) برای مقالات فارسی امکان‌پذیر شده‌است. محاسبه ایندکس اچ بر پایه توزیع استنادات داده شده به آثار منتشره یک فرد یا گروهی از افراد صورت می‌گیرد.

درسال 2005 میلادی ریاضی دانی به نام Hirsch شاخصی را برای ارزیابی برونداد علمی محققان پیشنهاد نمود که در عین سادگی و سهولت کاربرد، نسبت به سایر شیوه های متداول ارزیابی،‌دارای مزایای بسیاری است.

شاخص H یک پژوهشگر عبارت است از تعداد  مقالات و تعداد دفعات استناد به  مقالات او در یک دوره زمانی مشخص می باشد. اگر hمقاله از کل مقالات منتشر شده یک محقق طی n سال کار علمی، هرکدام حداقل h بار استناد دریافت کرده باشد، آن محقق دارای شاخص h است.

 

 

 

تعدادمقالات	1	2	3	4	5	6	7	8
تعداد استناد	9	6	2	4	7	4	2	0

زمانی که عدد مقاله با تعداد استناد برابر باشد عدد مورد نظر بعنوان H_index   در نظر گرفته میشود. بنابراین ایندکس این فرد از لحاظ علمی برابر4 است.  

 

شاخص جی (G-index)

شاخص جی جهت برطرف کردن برخی از ایرادات وارده با اچ ایندکس در سال ۲۰۰۶ توسط لئو اگه (Leo Egghe) پیشنهاد شد. شاخص g برابر است با بالاترین رتبه در لیست نزولی مقالات به ترتیبی که g مقاله اول حداقل تعداد g2 استناد دریافت کرده باشند و مجموع استناد های مقالات تا g بزرگتر یا مساوی g2 باشد. با توجه و دقت در نحوه محاسبه G-Index در می‌یابیم که میزان G-Index هیچ وقت کمتر ازH-Index نخواهد بود.

برای محاسبه جی ایندکس مقاله ها را به ترتیب تعداد استنادهای دریافتی به صورت نزولی مرتب می کنیم. در ستون دیگر مجموع استنادها را هم محاسبه می کنیم، تا جایی که مقاله g ام g 2 استناد یا بیشتر داشته باشد. همیشه شاخص جی بزرگتر یا مساوی با اچ است .مثال:

 

شاخص جی: برای برجسته کردن مقالات پراستناد و اصلاح شاخص اچ مطرح شد. بالاترین تعداد مقالات است که جی به توان 2 (g2) یا بیشتر به آن استناد شده است.